Khủng hoảng danh tính
Tháng 6/2018, Ngoại trưởng hai nước Macedonia (khi ấy chưa có thêm tiền tố “Bắc”) và Hy Lạp gặp nhau ở biên giới để ký kết một thỏa thuận lịch sử, chấm dứt mâu thuẫn về tên gọi kéo dài suốt ba thập niên, kể từ khi Macedonia tuyên bố độc lập, tách khỏi Liên bang Nam Tư vào năm 1991.
Hy Lạp phản đối cái tên “Cộng hòa Macedonia” vì cho rằng nó ngụ ý tuyên bố chủ quyền với tỉnh trùng tên Macedonia ở phía Bắc Hy Lạp. Cuộc khủng hoảng tên gọi này đã khiến con đường gia nhập Liên minh châu Âu (EU) của Macedonia gập ghềnh hơn bao giờ hết: quốc gia Đông Nam Âu này đã có tư cách ứng cử thành viên từ năm 2005, nhưng quá trình này đã bị tạm dừng cho đến khi tìm ra giải pháp về cái tên.
Đối với những người ngoài cuộc, 27 năm quyết không đổi tên của Macedonia có lẽ là một sự bảo thủ kéo dài quá lâu, với cái giá phải trả không nhỏ. Nhưng hãy thử nghĩ như một công dân của đất nước họ, khi buộc phải chấp nhận đổi tên, thì câu chuyện ở đây không chỉ là việc chúng ta được gọi như thế nào, mà còn là sự giằng xé về bản sắc của đất nước.
Biên giới của đất nước Bắc Macedonia ngày hôm nay là kết quả của biến động qua nhiều thế kỷ. Lãnh thổ của đất nước này liên tục rơi vào tay các Đế chế, là La Mã và Đông La Mã (Byzantine), rồi Serbia và Bulgaria thời trung cổ, tiếp theo là Ottoman trong gần 500 năm cho đến Chiến tranh Balkan lần thứ nhất vào năm 1912.
Nhiều nhà sử học thậm chí đã phân loại những cư dân Macedonia là người Bulgaria trước thời điểm ấy, dù có bằng chứng rõ ràng về những người nhập cư vào Hoa Kỳ thế kỷ 19 đã nêu rõ danh tính trên giấy tờ của họ là “người Macedonia”. Trong lịch sử của cái tên đó là danh tính và con người, “vấn đề sống còn khi bạn là một quốc gia sla-vơ chỉ có hai triệu người, có thể dễ dàng bị các nước lớn láng giềng đồng hóa” – Ljubomir Frckoski, cựu bộ trưởng Nội vụ và ngoại giao Macedonia, cho biết trên tờ Equal Times.
Điều cay đắng là ngay cả khi đã đổi cả tên mình, tương lai của Bắc Macedonia vẫn bế tắc: cuối năm ngoái, sau Hy Lạp, một nước láng giềng khác là Bulgaria đã sử dụng quyền phủ quyết, phản đối EU cho phép Bắc Macedonia gia nhập. Và đấy tiếp tục là một thử thách ghê gớm nữa về bản sắc: Bulgaria muốn Bắc Macedonia không được nhận rằng ngôn ngữ và văn hóa Macedonia là của Bắc Macedonia, mà đấy “phải” là một dạng thổ ngữ có gốc từ tiếng Bulgaria.
“Người hùng” dân tộc
Goran Pandev, sinh ra ở một nơi cách biên giới giáp với cả Hy Lạp và Bulgaria chỉ 20 dặm, bắt đầu chơi bóng cho đội U11 Belasica tại địa phương. “Tôi nhớ khi cậu ta đến tập buổi đầu, các HLV đã họp ngay và rất hài lòng. Cậu ta rất khéo léo, tài năng và có thể trở thành một cầu thủ tuyệt vời” – Trenchovski, một người bạn lâu năm và từng là đồng đội của Pandev, nói với tờ Guardian.
Pandev nhanh chóng lên đội một của Belasica, trước khi gây ấn tượng với các tuyển trạch viên người Ý tại giải đấu Viareggio danh tiếng và gia nhập Inter Milan khi mới 18 tuổi. Chín năm sau, sau khi giành cú ăn ba lịch sử cùng Inter dưới thời Jose Mourinho, anh gặp lại Trenchovski, khi ấy là một HLV thành công, và cùng nhau đưa một ý tưởng thành hình.
Akademija Pandev, một học viện trẻ mang tên nhà sáng lập Goran Pandev ra đời, với mơ ước giải quyết khủng hoảng kế thừa của bóng đá nước này. Trenchovski sẽ điều hành nó, Pandev rót tiền, còn Ilija Matinicharov trở thành HLV đầu tiên. Mùa bóng 2019-2020, đội một CLB còn lọt vào tới vòng loại Europa League sau khi vô địch quốc nội. Họ thua Zrjinski Mostar, nhưng tuổi trung bình của cả đội khi ấy là 21,5.
Pandev chu cấp 50% ngân sách hàng năm của Akademija và xây dàn cơ sở vật chất số một tại Bắc Macedonia, với 13 đội trẻ đủ mọi cấp độ. Với một quốc gia được xếp vào danh sách sáu nước nghèo nhất châu Âu, chỉ có hai triệu dân và vẫn đang lao đao trên hành trình khẳng định danh tính của mình, đấy là một giấc mơ.
Đêm qua, khi Pandev vào sân và ghi bàn thắng đầu tiên cho đội tuyển Bắc Macedonia, đấy không chỉ là một lần lưới rung. Tên của anh và những gì anh đã làm cho quê hương đầy vất vả của mình, sẽ bay đi rất xa, trên các màn hình vô tuyến, các kênh Youtube, các bài báo, bao gồm cả bài viết này đây. Câu chuyện của Bắc Macedonia sẽ được kể lại, như một cách để bảo toàn danh tính của đất nước này, với sức chú ý của một trong những sự kiện thể thao lớn nhất của năm.
Delio Rossi, HLV đã từng dẫn dắt Pandev vào giữa những năm 2000 ở Lazio, kể lại trên Guardian một câu chuyện về cầu thủ cũ của ông, câu chuyện mà ông cho rằng đã “giải thích hầu hết những gì tốt đẹp bao la của cậu ta”: “Một ngày nọ, cậu ta bắt đầu buổi tập và nói với các đồng đội ở Lazio rằng nhà mình vừa bị cướp. Bọn trộm đã thó tài sản, rồi lấy chìa khóa vào ga-ra lấy luôn chiếc xe để bỏ trốn. Pandev đã quan sát tất cả từ cửa sổ và không làm gì cả, thật không thể tin được”. Nghe như chuyện cổ tích.
Danh tính của một dân tộc, ngoài các ký ức tập thể, còn là về năng lực lựa chọn đạo đức. Với một đất nước đã khủng hoảng danh tính từ khi chào đời, thì cách sống của một biểu tượng đã cống hiến cho nó có thể là cái neo. Đêm qua, có rất nhiều người còn chưa định hình được Bắc Macedonia là như thế nào. Đêm nay, có một danh tính đã in vào tâm trí họ, dù đội tuyển ấy vừa thất bại. Trên tờ giấy tưởng tượng của những người cần tìm một hình dung về dân tộc Bắc Macedonia, sẽ là Goran Pandev và câu chuyện của anh.
